ماهیت اقاله چیست ؟ اقاله قرارداد است؛ بدین معنا که دو طرف آن، با یکدیگر توافق میکنند، قراردادی را که قبلاً با یکدیگر منعقد نموده بودند، برهم زنند. مثلاً عقد بیعی بسته شده است که مورد معاملهی آن خانه و در ازای آن یک قطعه باغ تعیین شده است. در ادامه با توضیحات وکیل اثبات اقاله همراه باشید…
با این اقاله هر مالی به مالک قبل از قرارداد بازخواهد گشت یعنی خانه به فروشنده و قطعه باغ به خریدار برمیگردد. همچنین اثر اقاله ناظر به آینده است. یعنی از تاریخ اقاله، قرارداد پیشین برهم خواهدخورد. مثلاً اگر تاریخ انعقاد قرارداد سال 1394 بوده است و تاریخ اقاله سال 1396 باشد، از سال 1396 عقد بیع برهم خواهدخورد. مگر اینکه دو طرف توافق کنند که از همان ابتدا عقد بیع از بین برود.
اقاله و ایقاع
اقاله چیست ؟ اقـاله جهت بهم خوردن قرارداد پیشین بین دو طرف آن منعقد میشود. نتیجه آنکه ایقاع را نمیتوان اقاله کرد. به همین منظور ابراء، اعراض و فسخ قابلیت اقاله را ندارند. بطورمثال عقد بیعی منعقد شده است و فروشنده آن را به استناد غبن فسخ نموده است. در اینجا فروشنده نمیتواند فسخ را بر هم زند و قرارداد بیع پیشین را مجددا احیاء نماید.
شرایط صحت اقاله
از آنجا که اقاله قرارداد است، تمامی شرایط صحت معاملات که در ماده 190 قانون مدنی گفته شده است، در اینجا نیز صادق است. یعنی قصد طرفین و رضای آنها، اهلیت طرفین، موضوع معین که مورد معامله است. مشروعیت جهت اقاله و مواردی این دست.
بنابراین اقاله با جهت نامشروع باطل است. و قرارداد پیشین همچنان به قوت خود باقی میماند. در همین راستا چنانچه دو طرف، دو قرارداد مختلف بسته باشند. و بگویند یکی از آنها را اقاله کردیم بدون آنکه معلوم باشد قصدشان کدام قرارداد است، اقاله باطل است؛ زیرا قرارداد مورد اقاله مردد میباشد.
شیوه ابراز اقاله
اقاله تشریفاتی نیست. یعنی اینکه هم با لفظ میتوان قرارداد را اقاله کرد و هم با عمل. مثلاً در قرارداد بیع بدون آنکه فروشنده و مشتری بصورت لفظی، اقاله قرارداد را اعلام کنند. هرکدام مالی را که از طرف مقابل گرفتهاند، به طرف مقابل برگردانند.
افزایش قیمت مال
چنانچه در اثر عملکرد خریدار، قیمت مال افزایش یافته باشد، خریدار در حین اقاله مستحق قیمت افزوده مال است نه اجرتالمثل کارش. مثلاً خریدار خانهای که خریداری نموده است، تعمیر و رنگ آمیزی نموده است. در اثر اقدام او، قیمت خانه 100میلیون افزایش یافته است. درحالی که اجرت المثل کسی که چنین اقداماتی را در یک ملک انجام میدهد، 30میلیون است. در این حالت، فروشنده بعد از اقاله باید به خریدار 100میلیون قیمت افزوده خانه را بدهد. نه اجرت المثل کار او را؛ زیرا خریدار بر روی ملک خود کار نموده است.
تلف مورد معامله
تلف مانع اقاله نیست؛ یعنی اگر یکی از عوضین و یا حتی هر دو عوض، نابود شده باشد، بازهم میتوان قرارداد را اقاله کرد. مثلاً خانه با زمین معاوضه شود و خانه در اثر زلزله و زمین در اثر پیشروی آب دریا از بین برود، قیمت زمان اقاله پرداخت خواهد شد. مگر اینکه کسی که قرار است آن مال به او برگردانده شود. از تلف مال ناآگاه باشد که در اینصورت باید به او قیمت زمان پرداخت را داد.
معیوبشدن مورد معامله قبل از اقاله
در صورتی که مورد معامله در دست خریدار قبل از اقاله معیوب شده باشد مثلاً خریدار با ماشین مورد معامله تصادف کرده باشد. و یا قسمتی از دیوار خانه خریداری شده در اثر زلزله تخریب شده باشد. خریدار بعد از اقاله باید به فروشنده ارش یعنی تفاوت قیمت مال سالم و مال معیوب را بدهد. بعبارت دیگر علاوه براینکه آن مال معیوب را به فروشنده برمیگرداند، ارش را نیز به او خواهد پرداخت.
آیا امکان دارد عقد نکاح با اقاله منحل شود؟
خیر؛ زیرا مخالف نظم عمومی است.
آیا میتوان تنها بخشی از قرارداد را اقاله کرد؟
بله؛ مثلاً توافق شود که 3 دانگ از خانه فروخته شده در مقابل نیمی از مبلغ پرداخت شده اقاله شود.