به گزارش خبرگزاری صدا وسیما برنامه صف اول شبکه خبر با حضور آقای محمد صاحبکار، معاون راهبردی قوه قضائیه به موضوع ابلاغ سند جدید تحول قوه قضائیه پرداخت.
مقدمه مجری: امشب راجع به سند تحول و تعالی قوه قضائیه صحبت خواهیم کرد که با دستور رئیس دستگاه قضا ابلاغ شد. این سند با هدف بازنگری و روزآمدسازی سند تحول قضایی که اگر خاطرتان باشد سال ۹۹ ابلاغ شده بود تدوین شده و قرار است که تا پایان سال ۱۴۰۵ اجرایی بشود. از جمله شاخص‌هایی که در این سند روزآمد شده و مورد توجه قرار گرفته، شناسایی و حذف ساختار‌های فسادزا با تمرکز بر نظام‌های پولی و بانکی، بحث خصوصی سازی، بحث مالیات، ارز دولتی، تسهیلات خاص از محور‌هایی است که در سند تحول و تعالی قوه قضائیه به آن اشاره شده است. راجع به تغییراتی که در سند ابلاغی سال ۹۹ اتفاق افتاده و آن چیزی که به عنوان یک سند به روزرسانی شده ابلاغ شده، امروز صحبت خواهیم کرد.
سؤال: سال ۹۹ بود که اولین سند تحول قوه قضائیه فکر می‌کنم آن زمان به آن می‌گفتند تدوین شد و ابلاغ شد، درست عرض می‌کنم؟
صاحبکار: البته قبل از سال ۹۹ هم در دوره‌ی ریاست آقای آملی لاریجانی در قوه قضائیه هم برنامه‌های تحولی تدوین شده بود و ابلاغ هم شده بود. ولی در زمان آقای رئیسی در سال ۱۳۹۹ با یک شکل خاصی این سند تدوین شد و اطلاع رسانی شد و در طول سه سال گذشته هم اجرایی شده بود که دیگر، چون سه سال آن تمام شده بود ما آمدیم و در ابتدای امسال دیگر سند جدید را ابلاغ کردیم.
سؤال: الان ارزیابی دارید که مثلا آن سند تحولی که در دوره‌ی آقای لاریجانی بود چقدر موفق در اجرا بود یا آن چیزی که آقای رئیسی ابلاغ کردند چقدر موفق بود در زمان قوه قضائیه که سه سال آن را فرمودید تمام شده، خودتان راضی هستید از آنچه که از سند اجرا شده است؟
صاحبکار: سند تحول را من توضیح بدهم که اصلا منظور چیست، چون به هرحال ما باید با مردم مان بتوانیم صحبت کنیم که منظورمان از این سند چیست؟ سند تحول یک مجموعه‌ای است از مسائل واقعی که الان در دستگاه قضا، عموم مردم با آن مواجه هستند، مشکلاتی که دارند و موارد مختلفی که دارند و یک راه حل‌هایی برای این مسائل. خوشبختانه هم در سند تحولی که سال ۹۹ نوشته شد و همین سندی که اخیرا توسط آقای اژه‌ای، ابلاغ شد ما این مدل و این الگوی سند تحول را مسئله محور نوشتیم. یعنی یکسری مسائل و یکسری راه حل‌ها بود. تعداد مسائل اولویت گذاری شده بود مشخص شده بود.
سؤال: حتی خاطرم هست که درج شده بود که کدام بخش، کدام مسئول در چه دوره‌ی زمانی باید، یعنی خیلی دقیق آنچه که سال ۹۹ ابلاغ شده بود خاطرم هست که زمان بندی داشت.
صاحبکار: بله، در سند جدید هم همین روش به کار گرفته شده، برای تک تک این کار‌هایی که مثلا نوشته شده مثلا معمولا سند تحول حدود ۲۰۰ کار را برای بازه زمانی سه ساله نوشته می‌شود. برای آن، یعنی هم در آن سند قبلی و هم در سند جدیدی که بوده حدودا ۲۰۰ فعالیت و ۲۰۰ اقدام تحولی را ما در آن سند داشتیم که برای تک تک این ۲۰۰ اقدام تحولی، چون یکسری کارها کار‌های روزمره است که باید انجام بدهیم ولی یکسری کارها که باید تغییر اتفاق بیفتد و ساز و کاری تغییر کند. سامانه‌ی جدیدی فعال بشود؛ قانون جدیدی نوشته بشود؛ مقررات جدیدی تدوین بشود آن موارد می‌شود کار‌های تحولی که باید بیاید و مبنای کار قرار بگیرد. ما در معاونت راهبردی و همین طور ریاست محترم قوه قضائیه کار اصلی که انجام می‌دهیم در طول این چند سال گذشته و در آینده هم ان شاالله انجام خواهیم داد این است که این بسته راهکار‌هایی که ذیل این مسائل نوشته شده به نحو مناسبی بتوانیم رصد کنیم و بعد مشخص کنیم که چه مشکلاتی وجود دارد و برای هر کدام از آنها و ان شاالله بتوانیم آن را تسریع بدهیم.
سؤال: شما این مشکلات را بر چه مبنایی رصد می‌کردید و به آن رسیدید که الان مسئله است در قوه قضائیه؟
صاحبکار: ما برای این که بتوانیم یک مسئله‌ای را شناسایی کنیم و ببینیم اولویت دار است از چند روش استفاده کردیم. مهمترین مسئله؛ مردم هستند یعنی الان مردمی که به دستگاه قضا مراجعه می‌کنند به قوه قضائیه، به دادگستری، به سازمان ثبت، سازمان پزشکی قانونی، بخش‌های مختلف از آنها بپرسیم که دقیقا شما چه مشکلی دارید و از چه چیزی بیشتر از بقیه احساس می‌کنید که لازم است تحولی اتفاق بیفتد و در اولویت قرار بگیرد، پس مهمترین مسئله ما همین مردم بودند، کارشناسان و خبرگانی هم که داخل دستگاه قضا هستند، ما قضات با تجربه، خیلی زیاد داریم در خود دستگاه قضا، در دیوان عالی کشور و بخش‌های مختلف، کسانی که سالیان سال هست که کار قضایی جدی انجام دادند و همین طور اساتید دانشگاه، ما در دانشکده‌های حقوق، دانشکده‌های مدیریت، سیاستگذاری و در حوزه‌های علمیه نیرو‌های بسیار خوبی داریم از آنها هم نظرهای مختلفی را گرفتیم در مجموع بر اساس نظرهای داخل و خارج قوه‌ی قضائیه، نظر عموم مردم، مطالعات تطبیقی که با بقیه سایر کشور‌های دنیا داشتیم به یکسری مسائل اولویت دار رسیده بودیم که بتوانیم برای مسائل اولویت دار یک فکر جدی انجام بدهیم که در قالب این سند تحول شد.
سؤال: الان به نظر شما آن سندی که سال ۹۹ ابلاغ شده بود که سه ساله بود چند درصد اجرا شد و الان بعد از این سه سال به نظر شما متناسب با سند قوه قضائیه متحول شد؟
صاحبکار: در مورد آن ۲۰۰ راهکار باید صحبت کنیم و تک تک آن راهکار‌ها را باید مطرح بکنیم.
سؤال: اگر آن ۲۰۰ تا راهکار اجرایی شده باشد عملا باید متحول شده باشد.
صاحبکار: بله هر کدام از این راهکار‌ها بخشی از آنها اجرایی شده، بعضی از موارد بوده که مثلا ۳۰ درصد اجرا شده؛ بعضی‌ها ۵۰ درصد و بعضی‌ها هم صد در صد به صورت کامل اجرایی شده و مردم ما می‌توانند وارد این بخش‌ها بشوند.
سؤال: اگر کلی بخواهید ارزیابی کنید می‌توانید بفرمایید کلا چند درصد؟
صاحبکار: کلا که نمی‌شود، چون وزن کارها با هم متفاوت است. یعنی بعضی از کارها، کار‌های خیلی کوچکی است و بعضی از کارها، کار‌های خیلی بزرگی است من الان بخواهم می‌توانم مثال‌هایی را بزنم؛ بعضی از کارها فرآیند چند ساله است، یک فرآیند چند سالهای را باید ما آن تحول را از دل یک فرآیند تدوین و تصویب قانون جدید باید بگذرانیم که این فرآیند تدوین و تصویب، بعضا چند سال طول می‌کشد. لذا در بازه زمانی مثلا یک سال پیش که شروع شده باشد حالا مثلا ۲۰-۳۰ درصد آن جلو رفته ولی باید حرکت بکند که به صد در صد برسد و مردم به صورت کامل این نتایجش را ببینند. لذا ما، در معاونت راهبردی، وظیفه‌ای که داریم این است که بتوانیم روی تک تک این راهکار‌ها وضعیت آن را، مشخص بکنیم؛ همکار آن، مسئول آن، در چه بازه زمانی باید چه کار‌هایی انجام می‌داده و این رصد‌ها و نظرها را ما داریم.
سؤال: در مجموع خودتان یا مسئولان قوه قضائیه راضی بودید از اجرای سند سال ۹۹؟
صاحبکار: بله واقعا این سند تحول همانطور که مقام معظم رهبری هم در این سال‌هایی که ما خدمت شان رسیدیم در هفته قوه قضائیه بزرگ‌ترین مطالبه شان اجرای سند تحول بوده و آن هم به این دلیل که کارها را منضبط میکند. یعنی بعضی از کارها ممکن است در انبوهی از کار‌های مختلفی که مثلا وجود دارد ممکن است به حاشیه رانده شود یا مثلا فراموش شود کارها منضبط می‌شود و بر اساس نظم جلو می‌رود ما خودمان که رصد می‌کنیم واقعا کار نوشتن سند، ابلاغ سند، تدوین سند و پیگیری سند، کار بسیار ارزشمندی بوده و ان شاالله همین مسیر را هم ما بتوانیم ادامه بدهیم.
سؤال: این که سند کامل اجرا نشده خودش آیا آسیب شناسی شده که دلیل این که کامل اجرا نشده چه بوده و برای آن هم باز راهبردی تعریف بشود یا خیر؟
صاحبکار: اولا خیلی از بخش‌های سند به صورت کامل اجرا شده، مثلا ما یک پدیده‌ای داریم، چون با این مثال‌ها هست که شاید مخاطب ما بهتر متوجه شود مثلا ما پدیده‌ای در گذشته داشتیم تحت عنوان شاهد حرفه‌ای، یعنی شما می‌خواهید بروید در یک دادگاهی شرکت کنید، دو نفر را باید همراه خودتان ببرید که بیایند شهادت بدهند که بله در فلان روز، فلان مسئله را ما دیدیم که وضعیت به این نحو بود که بتواند قاضی علم پیدا کند که بتواند بر اساس آن رای بدهد، در گذشته به دلیل این که ما یک سامانه‌های منسجمی را نداشتیم که این بانک اطلاعاتی باشد برای کل این شاهدان حرفه‌ای، اتفاقی که می‌افتاد این بود که افرادی بودند که در اطراف مجتمع‌های دادگستری ما فعال بودند می‌گفتند آقا شاهد اگر می‌خواهید ما حاضریم شهادت بدهیم، چند دقیقه قبل از آن با هماهنگ می‌کردند که برویم چه بگوییم و چه نگوییم، می‌رفتند در آخر جلسه دادگاه و بعضا قضات ما را به اشتباه می‌انداختند، یعنی پدیده‌ای بود به نام شاهد حرفه‌ای یعنی پول می‌گرفت و شهادت می‌داد، کار اتفاق خوبی که ما در سند تحولی که در سالهای گذشته بود نوشتیم این بود که یک سامانه‌ای تحت عنوان سامانه شهود و مطلعین درست کنیم؛ یعنی هر کسی که آمد گفت من شهادت می‌خواهم بدهم، اسم و کد ملی او در آن سامانه گذاشته شود؛ اگر بار دیگری آمد خواست شهادت بدهد دوباره معلوم شود که بله این فرد این سابقه را داشته که در فلان شعبه و در فلان روز آمده کار کرده و اگر تعداد این شهادت‌ها و اطلاع‌هایی که افراد می‌آیند می‌گویند ما مطلع بودیم در این زمینه، از یک حدی بیشتر بشود یک حالت غیر طبیعی پیدا کند دیگر برای آن قاضی ما و برای کسی که کار را اداره میکند مشخص می‌شود که بله این فرد، فردی است که حتما دارد برایش مشکلی پیش می‌آید، لذا یک اتفاقی که افتاده در مورد این بوده که ما بساط شاهد‌های حرفه‌ای را در این زمینه جمع کردیم با یک سامانه‌ای که شاید هم خیلی کار خاصی هم نباشد. یکی از کار‌هایی بوده که ما در آن سند تحول نوشته بودیم و اجرایی شد و الحمدالله مردم هم دارند می‌بینند و دارند کار را انجام می‌دهند قابلیت راستی آزمایی هم توسط شما دارد یعنی به عنوان مثال خبرنگاران شما می‌توانند ببینند در اطراف مجتمع‌های قضایی آیا یک چنین پدیده‌ای وجود دارد یا نه در صورتی که در سالهای گذشته خیلی زیاد بود واقعا می‌نالیدند این مسائلی که من خدمت شما عرض کردم که مردم اعتراض می‌کنند مثلا مطالبه دارند که می‌گویند این را، شما ساماندهی بکنید، مثلا پدیده شاهد حرفه‌ای را ما توانستیم به صورت صد در صد مسئله اش را حل کنیم.
یا مثلا پدیده‌ای ما در گذشته داشتیم تحت عنوان گواهی سوءپیشینه، خیلی از جا‌ها برای این که شما بروید استخدام شوید یا کاری انجام بدهید باید می‌رفتید یک گواهی می‌دادید مبنی بر این که سوء پیشینه‌ای را ندارید فرآیند دریافت این سوءپیشینه که احتمالا شما هم تجربه اش را داشتید، در یک زمانی که خواستید یک جایی استخدام شوید و یک جایی مراجعه کنید یک فرآیندی بود که چندین روز یا چند هفته طول می‌کشید، اتفاقی که افتاده این بوده که به دلیل این که ما توانستیم این بانک‌های اطلاعاتی مان و این سامانه هایمان را به نحو مناسبی کنار هم بگذاریم اطلاع بدهیم، الان تبدیل شده به یک فرآیند چند ساعته یا چند دقیقه‌ای بعضا، شما با همین موبایلی که در اختیارتان هست، به راحتی می‌توانید بیایید وارد فرآیند بشوید، تقاضا بدهید و این گواهی عدم سوءپیشینه تان به نوعی به شما منتقل بشود و شما می‌توانید آن را همه جا ارائه بدهید، لذا این موارد و مواردی مثل این که به صورت کامل الان دیگر فعال شده، ما این موارد را در سند تحول جدید دیگر نیاوردیم، چون کاری بوده که صد در صد اجرا شده است. مردم ما لمس کردند و می‌بینند و از آن استفاده می‌کنند. اینها را ما نیاوردیم بعضی از کارها بوده که یک بخشی از کار را ما در این چند سال گذشته انجام دادیم ولی به دلایل مختلفی که من خدمت شما عرض می‌کنم این دلایل بعضا نتوانستیم ما به صورت صد در صد این را اجرایی و کامل بکنیم، من مثال برای شما بزنم، شما وارد یک فرآیند دادرسی می‌شوید می‌روید علیه یک فردی یک شکایت و دادخواستی را مطرح می‌کنید در انتهای فرآیند یک حکمی را می‌گیرید مثلا گفته می‌شود که بله مثلا آقای صاحبکار باید به آقای خسروی یک مبلغ پولی را بدهد، باید اموال آقای صاحبکار شناسایی بشود یا مزایده گذاشته شود این مزایده فروش که رفت پول شما را از روی آن اموال بردارند این فرآیند شناسایی اموال، بسیار فرآیند مهمی است. در گذشته فرآیند شناسایی اموال به این نحو بود که ما یک نامه‌ای را می‌دادیم خدمت کسی که می‌خواست برود شناسایی اموال را انجام بدهد مجبور بود برود به ۲۰-۳۰ تا بانک مراجعه بکند به صورت حضوری هم باید می‌رفت مراجعه می‌کرد که اقای بانک فلانی آیا در این مثلا بانک شما اقای الف این حسابی دارد یا ندارد؟ یا چقدر موجودی دارد؟ اتفاق خوبی که افتاد که واقعا ما باید تشکر بکنیم از مجموعه بانک مرکزی و شبکه بانکی یک تعاملی بود بین مجموعه‌ی قوه قضائیه و بانک مرکزی، این بود که این بواسطه این که بانک‌های اطلاعاتی کنار هم گذاشته شدند استعلامی که شاید دو سه هفته طول می‌کشید که یک فردی اگر می‌افتاد پشت آن و می‌رفت مراجعه حضوری می‌کرد ظرف چند ثانیه قابلیت انجام دارد یعنی شما ظرف چند ثانیه یا چند دقیقه به راحتی می‌توانید ببینید که چه فردی در چه بانک‌هایی، چه حساب‌هایی را دارد، الحمدالله ما تا این جا، کار را جلو آوردیم و انجام دادیم. اتفاق دیگری که باید بیفتد یعنی آن کاری که ما باید تکمیل کنیم این است که توقیف آن اموال را، مثلا اگر ملکی است شناسایی می‌شود که این ملک به نام این فرد وجود دارد، توقیف این اموال هم به صورت برخط انجام بشود، یعنی قاضی ما بتواند در همان شعبه بلافاصله که استعلام کرد که این اموال را پیدا کرد یا این پول در حساب بوده یا این ملک اینجا بوده بلافاصله بتواند آنجا توقیف بکند. این را ما تا یک بخشی جلو بردیم و کار را انجام دادیم ان شاالله ما باید بتوانیم ظرف چند ماه آینده این را به صورت کلی در کل کشور اجرایی اش بکنیم جزء مواردی بوده که بخشی از آن اجرایی شده، بخش دیگر آن مانده و ما در این سند تحول هم گفتیم که بخش باقیمانده اش را اجرایی کنیم که به صورت صد در صد مردم شیرینی این کار را احساس بکنند.
سؤال: یکی از گله مندی‌های کارشناس رسمی همین بود که توضیح مناسبی روی پرونده‌ها اتفاق نمی‌افتد، این رتبه بندی چه زمانی بناست به این سامانه اضافه شود؟
صاحبکار: نکته‌ی مهمی که مردم ما مشکل داشتند این است که می‌گویند ما وارد فرآیند دادگستری که می‌شویم کار طول می‌کشد. مثلا اطاله‌ی دادرسی که گفته می‌شود منظور همین طولانی شدن است. یکی از مهمترین مواردی که باعث طولانی شدن فرآیند می‌شود این است که قاضی ما که در هر زمینه‌ای تخصص ندارد، باید این مسئله را مثلا به یک متخصصی در زمینه‌ی مثلا راه و ساختمان، یا مثلا حوزه‌ی مسائل کامپیوتری و رایانه‌ای، ارجاع بدهد. این ارجاع به یک فرد متخصص خیلی مهم است که بر اساس آن قاضی ما بتواند نظر دقیق را اعلام کند. این یکی از مواردی بوده که طولانی می‌شده است. الان اتفاقی که افتاده این است که تا الان قرعه کشی را ما توانستیم انجام بدهیم چون قاضی ما تشخیص نمی‌دهد و خودش تعیین دقیق نمی‌کند که چه فردی داده شود و به چه فردی داده نشود.
سؤال: به کیفیت کار و سابقه و تجربه هم کاری ندارد.
صاحبکار: بله، بر اساس قرعه اتفاق می‌افتد، کاری که ما می‌خواهیم در آینده انجام بدهیم این است که هر قاضی ما، این نظر کارشناسی را که گرفت، ببیند نظر کارشناسی را بخواند و امتیاز بدهد. مثلا این امتیاز مثلا مثبت، مثلا خیلی خوب یا مثلا خوب یا مثلا ضعیف است که بر اساس این وقتی تعداد این رای‌هایی که داده می‌شود یا تعداد نظراتی که داده می‌شود در مورد این کارشناسان رسمی، دقیقا مشخص می‌شود که چه کارشناس رسمی خوب کار کرده و سر زمان کارش را انجام داده و به همین نسبت هم ما کار بیشتری به او ارجاع بدهیم این طور نباشد که فردی باشد که هم طول بدهد و هم ضعیف باشد. گزارش کارشناسی که قاضی آنرا می‌خواند و می‌گوید سؤالاتی که من از شما داشتم را چرا پاسخ ندادید. لذا انشاالله این کار را ما بتوانیم در چند ماه آینده انجام بدهیم یعنی رتبه بندی کارشناسان رسمی، لذا الان قرعه کشی آن به صورت الکترونیک شروع شده تقریبا بخش عمده‌ای از کشور هم زیر بار رفتند ولی رتبه بندی را ما کم کم داریم شروع می‌کنیم که انشاالله در طی چند ماه آینده بتوانیم اجرایی کنیم.
سؤال: و فقط صرفا بر مبنای امتیاز قضات است.
صاحبکار: بله امتیاز قضات است که اگر تعداد این آراء و نظراتی که در مورد کارشناس داده می‌شود، قابل ملاحظه شود یعنی مثلا صد تا قاضی ما در مورد یک کارشناس نظر بدهند، بر ان اساس در مورد آن کارشناس تصمیم می گیریم. ممکن است یک قاضی مثلا بگوید بله این، چون مثلا رفیق من بود، یا مثلا آشنای من بود، یا یک گزارش خوبی نوشت، ولی اگر صد بار یک کارشناس رسمی یک گزارش کارشناسی بدهد به قضات مختلف و آنها در مورد گزارش هایش قضاوت بکنند؛ این نظرهای آنان در مورد یک فرد واحد ارائه می‌شود بسیار متقن می‌تواند باشد که واقعا این کارشناس، کارشناس خوبی است یا نمی‌تواند کاری را انجام بدهد.
سؤال: الان ارجاع دستی همچنان وجود دارد یا نه الان کاملا آمده روی همین سامانه و هوشمند است؟
صاحبکار: ما کم کم کار را داریم انجام می‌دهیم.
سؤال: چه زمانی فکر می‌کنید این تکمیل شود.
صاحبکار: چون این فرایند یک روالی است که قضات ما بر اساس این عمل کنند آمار‌ها را من دقیق ندارم که در این زمینه خدمت شما عرض کنم ولی آمار‌ها ماه به ماه در حال رشد است، چون قاضی ما احساس میکند که می‌تواند سریع‌تر کار را انجام بدهد لذا می‌آیند از این قرعه کشی استفاده می‌کنند و انجام می‌دهند.
سؤال: در مجموع فکر می‌کنید بحث اطاله دادرسی با اجرای آن سند ابلاغی سال ۹۹ زمان رسیدگی‌ها کمتر شده است؟
صاحبکار: بله، ما ارزیابی‌هایی که داریم بر اساس بررسی‌های آماری که داریم در طول چند سال گذشته زمانی که یک پرونده‌ای شروع می‌شده، یعنی شما مثلا مراجعه می‌کردید به دفتر خدمات الکترونیک قضایی یک دادخواست ثبت می‌کردید یا مراجعه می‌کردید به یک کلانتری و یک شکایتی آنجا ثبت می‌شد و فرایندی طی می شد تا به حکم و اجرای احکام می رسید . این فرآیند بر اساس رصد‌هایی که ما داریم در حال کاهش است.
سؤال: یادم هست که همیشه آمار پرونده‌های ورودی با آمار پرونده‌های خروجی خیلی ناتراز بود یعنی حجم ورودی‌ها با خروجی‌ها خیلی تناسبی نداشت این الان سر به سر شده یا حتی ممکن است مثلا خروجی‌ها از ورودی‌ها مثلا بیشتر شده باشد؟
صاحبکار: نزدیک هست، البته حجم ورودی کار به قوه قضائیه سال به سال در حال افزایش است به دلیل این که جامعه در حال گسترش است و جمیعت بیشتر می‌شود انواع و اقسام پدیده‌هایی بروز پیدا میکند که در گذشته نبوده است. یعنی اتفاقاتی باعث می‌شود که پرونده‌های ورودی به دستگاه قضا زیاد می‌شود حالا برای جلوگیری از ورودی پرونده‌ها و کاهش جرایم و دعاوی هم یکسری کار‌هایی اتفاق افتاده که لازم بشود من توضیح می‌دهم خدمت شما ولی می‌خواهم بگویم که طبق رصدی که ما داریم می‌کنیم از نقطه‌ی اغاز یعنی از زمانی که شروع می‌شود برای یک پرونده تا انتها، زمان رو به کاهش است. با یک شیبی رو به کاهش است که مردمسریع‌تر بتوانند پرونده هایشان را تعیین تکلیف کنند.
سؤال: مصداقا از شما چند تا نمونه را خواهم پرسید که آنهایی که مردم شیرینی اش را احساس کردند باز بشمارید ولی خاطرم هست که از جمله چالش‌هایی که قوه قضائیه حالا بحث اطاله دادرسی که جزو همیشه سرفصل‌های چالش‌ها بود، ولی مثلا بحث بازداشت‌های طویل المدت، یا مثلا بحث در حوزه‌ی پیشگیری از جرایم بحث مثلا گلوگاه‌های فسادزا، ایا اینها هم در سندی که سال ۹۹ ابلاغ شده بود مورد توجه بود؟ و راجع به اینها هم راهکار‌هایی ارائه شده بود یا خیر؟
صاحبکار: در مورد همین مثلا گلوگاه‌های فساد من خدمت شما عرض کنم، بهرحال فساد یک پدیده‌ای است که در یک بستر‌ها و در یکسری زمینه‌ها شکل می‌گیرد، ما اگر آن زمینه‌ها را از بین نبریم این فساد دائما در حال تولید هست ما هر چقدر هم برویم فرد فاسد را بگیریم و محاکمه هم بکنیم، حکمی را هم برای او اجرا بکنیم، چون آن بستر در حال فسادزایی است و دارد فاسد را تربیت میکند. اتفاقی که می‌افتد این است که این مشکل همچنان خواهد بود، لذا اتفاقی که واقعا افتاد حالا هم در سند قبلی و هم در این سند جدید به صورت خیلی ویژه‌تر ماموریت‌هایی را به سازمان بازرسی کل کشور دادیم، گفتیم شما که مسئول اصلی مبارزه با فساد در جمهوری اسلامی هستید، حالا در دستگاه‌های امنیتی بخش‌های مختلف دیگر هم دراین زمینه کار‌های دیگری را انجام می‌دهند، ما گفتیم شما برای این که بیایید کارهایتان منسجم بشود شما بروید ۱۰ تا گلوگاه و بستر اصلی که بر اساس آن فساد اتفاق می‌افتد را شناسایی بکنید.
سؤال: اینها برای سند جدید است یا در سند قبلی هم بوده است؟
صاحبکار: در سند قبلی هم بود در سند جدید هم دقیق‌تر نوشته شده است که واقعا در این زمینه هم سازمان بازرسی کار خوبی را انجام داد. گفتیم شما بیایید عمده‌ی کار و تمرکزتان را بگذارید روی این ۱۰ تا گلوگاه که این ۱۰ تا گلوگاه عمدتا مسائل بانکی هست و مسائل گمرکی است و مسائل تسهیلات ارزی است یا آن جا‌هایی که دارد یکسری امتیازات داده می‌شود راه حلی هم که ما برای بحث فساد دیدیم حالا بحث‌های مختلفی هست از این که ما برویم قواعدی که دارد فساد‌ها را ایجاد میکند مثلا یکسری قواعدی هست که یکسری امضا‌های طلایی را به یکسری افراد خاص می‌دهد، یعنی من می‌توانم به یک فردی یک مجوزی را بدهم به یک فرد دیگری یک مجوزی را ندهم راه حل‌هایی که در این زمینه اتفاق می‌افتد این است که ما بیاییم اینها را شفاف کنیم یعنی شفافیت یکی از مهمترین ابزار‌های برخورد با فساد هست.
سؤال: الان ممکن است خیلی‌ها که نگاه می‌کنند به ذهن شان برسد که اگر ما در سند تحول قبلی بحث مثلا مبارزه با گلوگاه‌های فساد را داشتیم که شما می‌فرمایید شفاف بشود و با شفافیت می‌شود با آن برخورد کرد، مصادیقی مثل چای دبش و اینها در ذهن شان می‌آید که پس آنها با وجود این سند تحول که می‌فرمایید اجرا هم شده به آن توجه شده، چرا پس این پرونده‌های مشابه و مشابه آنها اتفاق می‌افتد.
صاحبکار: بهرحال ما هر چقدر هم که جلوتر برویم می‌خواهم بگویم که مثلا ۱۰ تا مسیر اگر وجود داشته است مثلا ما ۵ تا از این مسیر‌ها را آمدیم شفاف کردیم و مسدود کردیم ولی ۵ تا مسیر دیگر باقی مانده.
سؤال: الان مصداق چای دبشی که مثال زدم جزو ۵ تایی بوده که هنوز وارد نشده یا جزو آنهایی که به آن ورود پیدا کردید یا اصطلاحا جزو نقص مثلا آن روش‌هایی بوده که تعریف کرده بودید؟
صاحبکار: مثلا در مورد همین پدیده‌ای که می‌فرمایید اگر شفاف سازی اتفاق می‌افتاد این پدیده به این نحو اتفاق نمی‌افتاد. مسئله اصلی شفاف سازی بود، یعنی ما مطالبه‌ای که ما توسط دستگاه قضا داریم و از بخش‌های مختلف این است که شما بیایید هر فرآیندی را که انجام می‌دهید انجام بدهید ولی شفاف انجام بدهید یعنی این مجوز، این فرآیند در کشوی میز یک فرد نباشد که مثلا بتواند به اقای الف بدهد و به آقای ب ندهد و هر کسی را که شما می‌خواهید بدهید، بدهید ولی اعلام کنید هر کاری که می‌خواهد اتفاق بیفتد. لذا بحث گلوگاه‌های فساد را من عرض کردم که مجموعه‌ی سازمان بازرسی وارد شده یک بخش‌هایی را ورود پیدا کرده و دارد کار میکند شاید هم خوب باشد جناب اقای خدائیان رئیس سازمان بازرسی تشریف بیاورند و راجع به این زحمات خوبی که در زمینه گلوگاه فساد کاری که انجام دادند صحبت کنند، یا مثلا در مورد بحث بازداشتگاه‌هایی که صحبت می‌کنید شما مثلا مثالی که زدید، مسئله بازداشتگاه چیست؟ یک فردی در مدت زمان خاصی برود در جایی که تعیین تکلیف شود، مجرم نیست، یک فردی است که باید برود وارد فرآیند شود شاید جرمش اثبات و شاید هم تبرئه شود و آزاد بشود. مهمترین مسئله‌ای که ما اینجا داریم بحث نظارت بر ضابطان است. در دستگاه قضا بحثی را داریم که این ضابطان دستگاه قضا، مثلا نیروی انتظامی یا جا‌های مختلفی که هستند اینها باید برای تک تک فعالیت‌هایی که انجام می‌دهند از مقام قضایی اجازه بگیرند، مجوز‌هایی را بگیرند لذا گسترش نظارت‌ها روی ضابطان مهم است، علیرغم همه زحمات و همه‌ی کار‌های خوبی که مجموعه‌های ضابطان دارند انجام می‌دهند و بسیار آدم‌های شریف و زحمتکشی هستند ولی بهرحال ما هر جا که نظارت بهتری اتفاق بیفتد عملکرد ارتقا پیدا میکند.
سؤال: در یک بازه زمان اقای آملی لاریجانی که از یکی از زندان، نه بازداشتگاه نیروی انتظامی، در زندان داشتند افراد و مصادیقی بودند که سؤال می‌کردند که شما مثلا دادگاه تان برگزار شده؟ می‌گفت نه من همچنان منتظرم و مدت‌ها بود که در زندان بود یعنی فقط متهم بود شاید هم تبرئه هم می‌شد به قول شما.
صاحبکار: در طول چند سال گذشته مخصوصا در زمان جناب آقای اژه‌ای که الان مسئولیت را دارند بازدید از زندان‌ها، بازدید از بازداشتگاه‌ها، بازدید از تحت نظر دادگاه به صورت تصاعدی افزایش پیدا کرده مهمترین مصداق آن هم خود رئیس قوه قضائیه است که از بعضی از بخش‌هایی که تا حالا بازدیدی را توسط خود رئیس قوه قضائیه نداشته مثلا این اتفاق افتاده، خودش اتفاق بزرگی است که مجموعه‌هایی که دارند در این زمینه‌ها کار می‌کنند بدانند که تحت نظارت هستند.
سؤال: آقای اژه‌ای که کلا در بازدید میدانی خیلی پرانرژی و پرکارند.
صاحبکار: بله، مثلا ما در خیلی از سفر‌های استانی که ایشان تشریف می‌برند مثلا بخش بازدید از زندان را حتما در دستور برنامه هایشان دارند که بروند به همین تعبیری که شما فرمودید که با کف زندان یعنی کسی که زندانی هست که آنجا هست به صورت چهره به چهره صحبت کنند بگویند شما چه مشکل و چه مسئله‌ای را دارید؟
صاحبکار: بگویند چه مشکلی شما داری، چه مسئله‌ای داری، چه مواردی داری؟ حالا دادستان‌های ما، قضات ناظر زندان‌مان یا موارد مختلف یا مثلاً ما برنامه‌هایی داریم که هر چند ماه، یک بار تکرار می‌شود. چندصد نفر قاضی به صورت هم‌زمان به یک زندان می‌روند؛ تک تک پرونده‌ها دوباره بازخوانی می‌شود؛ که خدای ناکرده حقی از کسی ضایع نشود. این اتفاق‌ها باعث می‌شود که ما نظارت‌های بهتری را داشته باشیم و بتوانیم حق و حقوق مردم هم به نحو مناسبی ایفا کنیم.
سؤال: جدای از قدردانی و تشکر از همه زحماتی که ضابطان شما می‌کشند و نمی‌خواهیم نادیده بگیریم، ولی، چون العدل؛ اساس‌الملک است، ضابطین چقدر تحت این نظارت الان قرار دارند؟ یعنی این کمک میکند به برقراری عدالت، چه میزان الان ضابطین که فرمودید، تحت نظارت هستند واقعاً کارشان را درست انجام می‌دهند و این نظارت دقیق است؟ آیا شما از ضابطینی که تحت نظر شما هستند، به اندازه کافی رضایت دارید یا خیر؟
صاحبکار: ضابطین، چون در خط مقدم عملیات هستند، فشار‌های بسیار زیادی روی آنهاست، یعنی انواع و اقسام فشارها، استرس‌ها و موارد مختلف کاری وجود دارد، ممکن است برای ییکی از افرادی که آنجا هست خطایی اتفاق بیفتد، طبیعی هم هست، همه جا ممکن است خطا اتفاق بیفتد، صداوسیما هم ممکن است اتفاق بیفتد، در قوه قضائیه هم ممکن است این اتفاق بیفتد، مهم این است که ما ساز و کار‌هایی را داشته باشیم که اگر خطایی اتفاق افتاد، به نحو مناسبی بتواند گزارش، پیگیری و برخورد شود. کاری که اینجا انجام می‌دهیم، این است که فرایند‌هایی داریم تحت عنوان مثلاً بحث رسیدگی به حقوق شهروندی، یعنی در تمام دادگستری‌های کل استان‌هایی که ما داریم، بخش و دفتری وجود دارد تحت عنوان دفتر حفاظت حقوق شهروندی، لذا شما به هر دلیلی احساس کردی که در این فرایند مشکلی برای شما ایجاد شده، افراد و قضات مستقلی هستند که می‌توانی به آنها مراجعه کنی و بگویی در فلان زمان این اتفاق برایم افتاد و اینها پیگیری می‌کنند. من موارد متعددی دارم که افراد ما ورود پیدا کردند، و دیدند فردی که بوده، حالا به هر دلیلی، ممکن است تخلفی اتفاق افتاده باشد، لذا این نظارت‌ها باید مشخص شود. اتفاقی که ما در این سند تحول جدید نوشتیم این است که برای تک تک این ضابطین که می‌خواهد اتفاق بیفتد، ما سامانه‌هایی را داشته باشیم برای نظارت بر عملکرد ضابطین، یعنی مجوز‌هایی که می‌خواهد داده شود، چون هر ضابط بخواهد هر کاری کند باید مجوز بگیرد. این مجوز‌ها ثبت و ضبط شود، مشخص شود دقیق ابعادش و بعد نتایج کار هم مشخص شود. کارت‌های ضابطی که باید داده شود، آموزش‌هایی که باید به اینها داده شود، بسیار مهم است. یعنی یک فردی که می‌خواهد بر اساس دستور قضایی می‌خواهد برود کاری را انجام دهد باید قبلش آموزش‌های لازم را ببیند. اگر آموزش لازم به نحو مناسبی دیده شود، اصلاً آن تخلف اتفاق نمی‌افتد. معلوم می‌شود آیا شما تا اینجا می‌توانید حرکت کنید، تا اینجا می‌توانید کاری را انجام دهید، بیشتر از این هم دیگر حق ندارید کاری انجام دهید، یک بار بروید مجوز جدید را بگیرید که بتوانید کار را انجام دهید؛ لذا کار‌هایی بود که در حال توسعه است. ما ان‌شاءالله در سند تحول هم کار سامانه‌ای کردن، هوشمند کردن، نظارت‌های این چنینی را هم بر ضابطین و هم بر زندان‌ها؛ یعنی این دو جایی که بسیار مهم است را در دستور کار داریم.
سؤال: یکی از اتفاقاتی که در سند اجرا شده بود، راه اندازی مجتمع‌های شوق زندگی است به عنوان یکی از دستاوردها. الان چند تا از این مجتمع‌ها داریم یا در رشته‌های مختلف؟
صاحبکار: مسأله مجتمع‌های شوق زندگی؛ یکی از آن جلوه‌های ویژه‌ای بوده که در طول چند سال گذشته اتفاق افتاده، ما الان در هشت مرکز استان این مجتمع‌های شوق زندگی را راه اندازی کردیم، الان همه تلاش‌مان این است که در تمام مراکز استان‌ها کار کنیم. توضیح بدهم که این مجتمع‌های شوق زندگی چیست؟ چون خیلی مسأله مهمی است و خواهش می‌کنم عموم مردم خصوصاً خیرین کمک ما بیایند. دادستان یک سری وظایفی دارد برای افراد بی‌سرپرست، یعنی کودک بی سرپرستی که مطرح می‌شود بر اساس قانون، باید دادستان ورود پیدا کند یک سری دستورات را بدهد به عنوان مدعی العموم و مشخص کنیم وضعیت تعیین تکلیفش و … را. پس ما یک مجموعه‌ای داریم به نام دادستان یا معاون دادستان یا یک قاضی که باید در این زمینه حکمی را صادر کند. یک سری مجموعه‌های دیگر هم دست دارند مثل بهزیستی که یک سری مجموعه‌هایی را برای نگهداری این افراد دارد یا شهرداری‌ها هم بعضاً یک سری کار‌هایی را در زمینه آسیب‌های اجتماعی یا موارد دیگری که شبیه این است انجام می‌دهند، بعد نهاد‌های خیرین به مردم، یعنی چهار ضلع مجموعه قوه قضائیه، بهزیستی، شهرداری‌ها و دولت محلی و نهاد‌های خیریه و مردمی؛ اینها در گذشته کار خود را انجام می‌دادند، مثلاً من در یک ساختمانی بودم، یک بخشی مثلاً کاری که می‌خواستم انجام دهم، در یک بخش شهر بودم، یک فرد کودک بی‌سرپرستی مثلاً پیدا می‌شد، کنار خیابان گذاشته بودند، یا به هر دلیلی والدینش فوت کرده بود، باید تعیین تکلیف می‌شد، مثلاً مجموعه بهزیستی یک جای دیگر شهر بود، لذا ساعت‌ها و روز‌ها طول می‌کشید تا یک هماهنگی بین چهار مجموعه شکل بگیرد که این فرد تعیین تکلیف شود. مجتمع شوق زندگی یعنی چه؟ یعنی این چهار مجموعه بیایند کنار هم در یک ساختمان کار کنند. یعنی کاری که چند هفته طول می کشید، ظرف چند دقیقه قابل انجام باشد، یعنی از این اتاق برود به اتاق بعدی، به اتاق بعدی تا تعیین تکلیف شود؛ و ما این اولین بار در مشهد اتفاق افتاد، خیلی جالب هم هست خانم عابدین‌زاده که الان شما تصویرش را دیدید، معاون دادستان مشهد است، فردی که دارد کار میکند با ابزار دادستانی کار میکند برای اولین بار آمد این پدیده را شکل داد در مجموعه شوق زندگی مشهد، ما این کار را به عنوان نمونه موفق گرفتیم. یکی از مهمترین کار‌هایی که ما در بحث تحول داریم این است که اگر یک نمونه موفقی را جایی دیدیم سعی کردیم در بقیه جا‌های کشور هم تکثیر کنیم. خوشبختانه الان در هشت مرکز استان این مجموعه شکل گرفته است. در تهران، شیراز، گرگان، اهواز شکل گرفته و جا‌های مختلف خوشبختانه این در حال رشد است. اگر این پدیده را ما داشته باشیم یعنی تمام مراکز استان و خیلی از شهرستان‌های دیگر شاید این قابلیت را داشته باشند که این چهار مجموعه را کنار هم جمع کنیم.
سؤال: یعنی کسی که می‌خواهد فرزندی را به عنوان فرزندخوانده قبول کند باید به این مراکز و این مجتمع‌ها…
صاحبکار: بله می‌تواند به اینها مراجعه کند، به بهزیستی هم می‌تواند مراجعه کند، ولی نکته‌اش این است که این مجموعه‌هایی که وارد می‌شوند و کار انجام می‌دهند، اینها دیگر کنار هم هستند، یعنی ما آمدیم از هم‌افزایی اینها یک خروجی گرفتیم که باعث شده خیلی هم توسعه پیدا کند. خیلی هم جالب است وقتی این پدیده شکل گرفت و مجموعه‌های حاکمیتی کنار هم نشستند تازه مسیر باز می‌شود که نهاد‌های خیریه و مردمی تازه شروع می‌کنند به کمک کردن، ارتباط پیدا می‌کنند می‌بینند بله واقعاً این جا می‌توانند کمک کنند. در خیلی از این مجتمع‌های شوق زندگی؛ بخش نهاد‌های مردمی و خیریه فعال هستند.
سؤال: قبلاً بهزیستی این کار را می‌کرد و یک فرایند طولانی هم داشت، درست است؟
صاحبکار: بله بهزیستی کار می‌کرد، شهرداری کار می‌کرد، همه این کارها را انجام می‌داد، پدیده شوق زندگی این است که همه اینها کنار هم جمع شوند، باهم صحبت کنند، همه قوانین و مقررات هم جای خودش است، فقط سرعت کار، هم‌افزایی کارها، مثلاً بهزیستی سریع‌تر بتواند به من در قوه قضائیه بازخورد بدهد که بله شما در این زمینه اگر این طور تصمیم بگیری و این کار را انجام دهی من کارم سریع‌تر اتفاق می‌افتد و بهتر می‌توانم کار را انجام دهم.
سؤال: بیشتر متمرکز شویم در این سند جدید که وجه تمایزش با سند قبلی چیست؟ آیا موارد جدیدی به آن اضافه شده یا آن بخش‌هایی که هنوز تکمیل نشده، تأکید بر تکمیل آنها شده، چه اتفاقی افتاده؟
صاحبکار: ما در سند تحول جدید، آن مواردی که در سند قبلی به صورت کامل اجرایی شده، آنها را ما حذف کردیم، چون به هر حال کنار گذاشته شده است. در یک بازه زمانی سه ساله ما این را اجرا کردیم. آن مواردی که فقط بخشی را اجرا کردیم و بخش دیگری مانده، اینها را ما در حال نوشتن و پیگیری‌اش هستیم، اینها در این سند جدید آمده است. موارد جدیدی هم وجود داشته که این موارد جدید بر اساس یک سری بررسی‌هایی بوده که ما در این سه سال داشتیم، به یک سری مسائل جدید رسیدیم؛ نظرات کارشناسان داخل قوه، خارج قوه قضائیه گفته شما این کار را انجام دهید، یک سری پدیده‌ها هم هست که روز به روز در حال گسترش است، مثل پدیده‌هایی که در حوزه فضای مجازی داریم، لذا مثلاً قانونی که ما چند سال گذشته نوشتیم در حوزه بحث جرایم رایانه‌ای حتماً باید بازنگری شود، چون پدیده رمزارز‌ها را ما الان خیلی می‌بینیم گسترش پیدا کرده، چون چهار تا پنج سال پیش نبوده، لذا این طور موارد را هم برای این که بیاییم ورود پیدا کنیم در حوزه فضای مجازی و مسائل نوظهوری که در این زمینه اتفاق می‌افتد، کار‌های متفاوتی در این سند نوشته شده که اگر بخواهم تک تک توضیح دهم مفصل می‌شود، من سرفصل‌هایش را می‌گویم.
سؤال: چند تا از شاخص‌ترین‌ها مثل همین مجتمع شوق زندگی که اشاره فرمودید مردم احساس می‌کنند که یک تحولی اتفاق افتاده در این موضوع، چند تا از شاخص‌ترین‌هایی که در سند دیدید که دو سال دیگر طعمش را مردم می‌توانند بچشند می‌توانید اشاره بفرمایید؟
صاحبکار: یکی از مهمترین سرفصل‌های ما، بحث حضور در رصد فضای مجازی است که دادسرا‌های ما در تمام استان‌ها یک واحد ویژه و متمرکزی را ایجاد می‌کنیم برای رصد فضای مجازی که جرایم اتفاق نیفتد بعداً ما برویم با آن برخورد کنیم، در همان نقاط آغاز؛ پیشگیری‌هایی را در این زمینه‌ها داشته باشیم، مثلاً اگر کسی می‌آید برای فروش آگهی‌هایی را می‌دهد، انواع و اقسام اتفاقاتی که می‌افتد، باید سریع مشخص کنیم، برویم با آن برخورد کنیم؛ لذا در حوزه فضای مجازی ما چند سال آینده یک حضور بیشتری را از سوی قوه قضائیه خصوصاً دادستان‌هایی که مسئول این کار هستند و بخش‌های خاصی که در این زمینه وجود دارند فعال خواهند شد. بحث دومی که ما ان‌شاءالله دنبال خواهیم کرد، بحث گزارشگران فساد است. خوشبختانه یک قانون خوبی را در مجلس تصویب کردیم، تحت عنوان قانون حمایت از گزارشگران فساد.
سؤال: سوت زنان معروف؟
صاحبکار: بله، همین سوت‌زنی که اتفاق می‌افتد. این قانون هم اجرایی شده است. یکی از مهمترین کارهایش هم این است که سازمان بازرسی کل کشور بیاید سامانه‌ای را فعال کند که هر کسی که می‌خواهد بیاید در مورد یک فسادی گزارشگری انجام دهد و اطلاعی بدهد، آن سامانه این کار را انجام می‌دهد، البته سامانه‌هایی الان داریم به صورت گزارش‌های مردمی اتفاق می‌افتد ولی در آن سامانه اگر بیاید یک سری مقررات خاصی برای آن هست، حتی پاداش هم داده می‌شود، یعنی دولت می‌آید می‌گوید اگر یک فسادی را جلوگیری کردم و این مبلغ به بیت‌المال برگشت یا صرفه‌جویی در این زمینه‌ها شد و اتفاقاتی افتاد که از نظر مالی هم مشخص شد، یک درصدی از آن هم حتی ما پاداش می دهیم. یکی از مهمترین کار‌هایی که ما در سند نوشتیم، که ان‌شاءالله سازمان بازرسی کشور باید بتواند در چند ماه و یک سال آینده اجرایی کند، همین سامانه را بالا بیاورد و برای اولین بار ما یک سری افرادی داشته باشیم، گزارشگران فسادی هستند که ما بتوانیم حتی به آنها مشوق مالی هم بدهیم، بگوییم بله ما تشکر می‌کنیم از شما نه تنها با شما برخورد نمی‌کنیم بلکه چون شما این حرف را زدید ما رفتیم بررسی کردیم، دیدیم بله واقعاً فسادی اتفاق افتاده، ما پولی را به بیت‌المال برگرداندیم و این مبلغ هم به شما پاداش می دهیم، لذا یکی از بحث‌های اصلی، بحث گزارشگران فسادی است که دارد در این زمینه اتفاق می‌افتد.
سؤال: مثل همان سند قبلی، زمان‌بندی کوتاه، میان و بلندمدت دارد و مشخص است که هر مشکل و معضلی در چه دوره زمانی توسط کدام مسئول و کی باید اتفاق بیفتد؟
صاحبکار: یکی از مهمترین کار‌هایی که ما انجام دادیم این بود که ما این سند تحول قضایی را به صورت عمومی منتشر کردیم که مردم ما بدانند که ما مسائل را چه دیدیدم و چه راهکار‌هایی را دیدیم. خود این که بتوانیم یک برنامه‌ای را در منظر عموم مردم بگذاریم خیلی مهم است. مثلاً دیروز این سند منتشر شد و امروز صبح در یکی از روزنامه‌ها دیدم که نوشته بودند و دو سه نکته ظریفی را گفته بودند، البته این نکات را اگر آن خبرنگار به ما مراجعه می‌کرد، من به او پاسخ می‌دادم. پس ما سند را عمومی منتشر می‌کنیم که مردم بدانند و به ما بازخورد دهند که چه اتفاقی افتاد. نکته دیگر این است که شما به عنوان رسانه از ما مطالبه کنید. در این سند زمان بندی‌های مشخص و مجریان مشخصی وجود دارد که مثلاً معاونت حقوقی قوه قضائیه، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، سازمان پزشکی قانونی، هر کدام از اینها در چه بازه‌های زمانی و چه کار‌هایی را انجام دهند؟ این باعث می‌شود که مطالبه‌ای توسط افکار عمومی شکل بگیرد، انتقاد‌ها و انتظار‌هایی که توسط مردم می‌آید باعث شود که این سند به نحو بهتری اجرایی شود. خیلی از دستگاه‌ها این برنامه‌های خود را به صورت عمومی منتشر نمی‌کنند، ولی قوه قضائیه، چون اعتقاد دارد باید با مردم صحبت کند، این سند را به صورت عمومی منتشر کرده است و پاسخگو هم هست، ان‌شاءالله بتواند با مطالبه گری شما به نحو بهتری این سند را اجرایی کنیم.
سؤال: چه مواردی به سند جدید اضافه شده که بتواند آن بحث طولانی شدن دادرسی را باز کوتاه‌تر کند؟
صاحبکار: بله، واقعاً ما روی اینها کار کردیم. مثلاً یکی از مهمترین بحث‌هایی که ما داریم این است که مثلاً از صفر تا صد یک فرایند دادرسی؛ ما تک تک مراحلش را تحلیل کردیم که چه اتفاقی می‌افتد که کار طول می‌کشد؟ مثال کارشناسی را زدم، صحبت کردم، شد. ارجاع به کارشناس که یکی از مراحل بود گفتیم چه کاری را می‌خواهیم انجام دهیم. یکی از مهمترین کار‌هایی که انجام می‌دهیم این است که پرونده‌ها در همان ابتدا خوب تشکیل شود. یعنی همه مستنداتش کامل شود.
سؤال: یعنی گزارش بازپرس، گزارش تحقیق، کارشناسی…؟
صاحبکار: یا این فردی که می‌خواهد بیاید از همان اول باید به او بگوییم؛ شما اگر می‌خواهی در این زمینه؛ موضوعی را پیگیری کنی حتماً باید این پنج مدرک را داشته باشی. این طور نباشد شما دو تا سه جلسه بیایی وارد فرایند دادرسی شوید، در جلسه سوم قاضی ما ببیند بگوید بله این پرونده‌ات نقص دارد، دوباره برو از صفر شروع کن. یکی از مهمترین کار‌هایی که ما داریم برای توسعه سامانه‌ها، سکو‌ها و ابزار‌های مختلفی که در این زمینه وجود دارد، ما بتوانیم استفاده کنیم از توان اینها و ما به یک فردی راهنمایی‌های مناسبی انجام دهیم، به او بگوییم مثلاً شما در زمینه‌ای بحث مثلاً یک دعوای ملکی دارید، مثلاً با مستأجرتان یک بحثی را دارید، از همان ابتدا شما چگونه یک دادخواست خوبی را تنظیم کنید؟ چه مدارک و مستنداتی را آماده کنید؟ هزینه دادرسی را به چه نحوی بدهید و وارد فرایند شوید که در آن فرایند مجبور نشوید که دوباره بروید از ابتدای کار.
سؤال: چطور آموزش یا اطلاع می‌دهید به کسانی که می‌خواهند مراجعه کنند؟
صاحبکار: یکی از بحث‌های ما، توسعه سامانه هاست، یکی از مهمترین کار‌های ما در این سند تحول، این است که در همان ابتدای ورود، چون مثلاً ما در فرایند هر فرد دادخواستی بخواهد بدهد، کجا می‌رود؟ می‌رود در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، آن جا افرادی هستند؛ نیروی انسانی خبره و آموزش دیده است که یک سری راهنمایی انجام می‌دهد، ما می‌خواهیم این نیروی انسانی خبره را تبدیل کنیم به سامانه، یعنی یک فردی وارد یک سامانه‌ای می‌شود، سؤال اول را انتخاب میکند، سؤال دوم، سوم تا ۱۵ سؤال که مشخص می‌شود، می‌گوید بله تقاضای شما این است، شما برای این که بتوانید این کار را انجام دهید باید یک سری مستندات هم همراه این کار داشته باشید. نمی‌توانید بدون این مستندات وارد شوید.
سؤال: زمانی که این مستندات نباشد در پرونده، اصلاً وارد فرایند دادرسی نخواهد شد.
صاحبکار: یا اگر هم بشود به نتیجه نمی‌رسد؛ لذا مردم ما تصورشان این است که ما مثلاً سه سال است داریم پیگیری می‌کنیم، در صورتی که سه سال را به صورت کامل وارد نشده است، سه سالی بوده که مثلاً وارد فرایند شدند، دوباره برگشتند ابتدای فرایند، لذا این یکی از مهمترین مسائل بر تشکیل خوب و کامل پرونده‌ها از ابتداست که پرونده‌های ناقص وارد نشود که باعث هم اذیت مردم شود و هم باری است برای ما در قوه قضائیه، چون ما باید بررسی کنیم. این بسیار مهم است که آن گلوگاه‌های ورودی پرونده‌ها را به قضائیه ما بتوانیم خوب ساماندهی کنیم. بحث پیشگیری از وقوع جرایم هم بسیار مهم است. ما در قوه قضائیه مهمترین کارمان این است که ما یک کاری کنیم که مردم باهم به اختلاف کمتری بخورند که در این زمینه در یکی دو سال گذشته اتفاقاتی افتاده است مثلاً شما می‌خواهید با کسی وارد معامله شوید، اگر این فرد ممنوع‌المعامله بود، این معامله شما باطل است؛ یعنی قابلیت این را ندارد که شما بروید در محکمه پیگیری کنید. اگر فردی مهجور بود، مشکلات مختلفی در این زمینه داشت، لذا خیلی مهم است قبل از این که شما یک معامله ساده با یک فرد یا شرکتی انجام دهید، شما بتوانید به نحو مناسب و خیلی ساده‌ای استعلام بگیرید که آیا این فرد مقابل ممنوع المعامله هست یا نیست، مهجور هست یا نیست؟ پیش از معامله اگر این اتفاق بیفتد، اصلاً شما وارد فرایند معامله نمی‌شوید که بعداً یک دعوا اتفاق بیفتد و مشکلات عجیب و غریبی پیش بیاید؛ لذا این کار؛ کاری بوده که در طول چند ماه گذشته فعالش کردیم. یعنی شما به راحتی بعضاً می‌توانید با رضایت طرف مقابل.
سؤال: الان فعال است؟ می‌شود؟
صاحبکار: بله، این گام اولش را ما شروع کردیم، ولی خیلی قابلیت توسعه دارد، یعنی هم در حوزه‌های ملکی بگیرید، هم در حوزه خودرو، یعنی شما می‌خواهید یک خودرویی را بخرید، این که سوابق این خودرو چقدر بوده، آیا تصادفی بوده، نبوده، فرد مقابل کیست؟ لذا در معاملات پرتکرار و معاملات پرکاربردی که ما داریم خیلی تلاش شده که ما یک کاری را انجام دهیم که این معامله امن و ایمنی اتفاق بیفتد که باعث پرونده‌ای نشود که بیاید وارد دستگاه قضا شود، ما با هزار بدبختی شروع کنیم به رسیدگی. انواع و اقسام مشکلات برای مردم پیش بیاید، لذا یکی از مهمترین کار‌هایی که ما در این سند قبلی و همین سند جدید به صورت ویژه؛ طرح داشتیم، این بود که ما یک کاری کنیم پیشگیری کنیم از وقوع جرایم و دعاوی که بسیار بسیار مهم است.
سؤال: و خاطرم هست که در زمان مرحوم هاشمی شاهرودی یکی از ایده‌هایی که شاید بعداً پیگیری شد، نمی‌دانم چقدر اتفاق افتاد، جدا از بحث حبس زدایی که مطرح می‌کردند، بحث این بود که عناوین مجرمانه از خیلی از جرایمی که ما تحت عنوان جرم شناسایی و جرم انگاری کردیم باید برداشته شود و مثالش این بود که مثلاً اگر یک تخلف رانندگی اتفاق بیفتد، همان جا پلیس می‌آید جریمه میکند، تمام می‌شود یعنی دیگر اصلاً وارد فرایند دادرسی نمی‌شود. خیلی از موارد را می‌شود این چنین به عنوان یک خطا با آن برخورد کرد و اساساً پرونده‌ای تشکیل نشود که بتواند از حجم ورودی پرونده‌ها بکاهد، آیا این اتفاقات هم در سند مورد توجه بود؟
صاحبکار: بله در این زمینه که بعضی چیز‌هایی که واقعاً عرف مردم است که تا حد تخلف قابل رسیدگی است، قابل انجام است، ولی از آن طرف هم یک مسأله‌ای است که ما بعضی از موارد را اگر هم ارتکابش را ساده کنیم برای افراد، باعث شود که این مسأله، حقوق مردم ضایع شود.
سؤال: که بگوید پولش را می‌دهم.
صاحبکار: بله، من پولش را می‌دهم، لذا بعضی از افراد می‌بینیم می‌گوید چراغ قرمز را گذشتم، آقا پولش را می‌دهم؛ لذا بعضی موارد است که به هیچ عنوان نباید کوتاه بیاییم، چون این امنیت روانی و روحی مردم است، لذا این خیلی نکته مهمی است. این پدیده بحث مفصل است که ما سیاست جنایی‌مان که کلاً چه باید باشد؟ ما در چه زمینه‌هایی را تخلف باید بدانیم، چه جایی جرم بدانیم؟
سؤال: لایحه قضازدایی باید آماده می‌کردیم ظاهراً؟
صاحبکار: بله، حالا لایحه قضازدایی چه بود؟ ما مواردی داشتیم، مواردی بود که وارد دستگاه قضا می‌شود، همین الان دارد اتفاق می‌افتد، ولی نیازی ندارد که این اتفاق بیفتد، مثل گواهی انحصار وراثت، شما برای این که گواهی انحصار وراثت بگیرید، مثلاً یکی از بستگان شما فوت کرده، شما برای این که بروی گواهی انحصار وراثت بگیرید، اطلاعات این در سازمان ثبت احوال وجود دارد و مستقیم فرد می‌تواند مراجعه کند به سازمان ثبت احوال، گواهی انحصار وراثتش را بگیرد. اگر اعتراضی داشت در آن زمینه، بله مثلاً یک فردی بود که مثلاً اطلاعاتش اینجا ثبت نشده بود، باید بیاید به قاضی مراجعه کند. حکم قضایی برود و این اطلاعات تصحیح شود. پس موارد اختلاف باید بیاید اینجا، نه کل کار. یکی از کار‌هایی که ما در سند تحول قبلی نوشتیم، در سند جدید هم تأکید ویژه‌ای داشتیم، این بود که ما این فرایند دریافت گواهی انحصار وراثت را از قوه قضائیه خارج کنیم، ببریم در اختیار سازمان ثبت احوال بگذاریم، خوشبختانه این اتفاق افتاده است. یعنی یکی از مواردی که در برنامه هفتم توسعه تصویب کردیم، هماهنگی‌هایی هم با رئیس سازمان ثبت احوال داشتیم، آیین‌نامه‌اش را در حال تدوین نهایی هستیم که ان‌شاءالله بعد از ابلاغ برنامه هفتم در اسرع وقت این را ما در هیأت وزیران تصویب کنیم، این است که ما کاری کنیم که مردم کارشان سریع‌تر راه بیفتد. بحث این نیست که کار قوه قضائیه کم شود، بحث این است کار مردم سریع‌تر اتفاق بیفتد، لذا مردم به جای این که دو ماه طول بکشد، بتوانند دو روزه این گواهی انحصار وراثت‌شان را دریافت کنند و کار و مشکل مردم حل شود. از این گونه موارد هم ما موارد متعددی در سند تحول داریم که ان‌شاءالله باید پیگیری کنیم و اجرا کنیم که ان‌شاءالله باعث رضایت مردم شود.
سؤال: راهکار‌های کوتاه‌مدت که مثلاً ظرف چند ماه آینده ممکن است اتفاق بیفتد که مردم حس کنند، الان در ذهن‌تان هست که در سند جدید به آن پرداخته شود؟
صاحبکار: مهمترین بخش آن، تکمیل این سامانه‌هاست، که مثلاً توقیف اموال به صورت برخط؛ مواردی است که ان‌شاءالله ظرف چند ماه آینده اتفاق می‌افتد.
سؤال: یک موضوع خیلی مهم، به نظرم بر‌می‌گردد به چهره قوه قضائیه. یعنی طرف به محض این که مثلاً برای او یک احضاریه می‌آید اصلاً اضطراب و استرس او را فرا‌می‌گیرد که من الان کجا باید بروم؟ چه اتفاقی می‌خواهد برایم بیفتد؟ این خیلی به آن رفتار سازمانی در مجتمع‌های قضایی و نوعاً رفتار قضات بستگی دارد. قاضی یا دفتر یا کسانی که کارمند دفتری آن مجتمع هستند رفتار مناسبی ندارند که می‌دانید خیلی موضوع مهمی است. چه میزان بر نوع رفتار قضات و کسانی که در مجتمع‌های قضایی هستند و در قوه قضائیه کار می‌کنند در این سند توجه شده است که حداقل کسی که وارد یک مجتمع قضایی می‌شود به واسطه این رفتار‌ها حالش بد نشود؟
صاحبکار: اولاً بزرگوارانی که مراجعه می‌کنند به دستگاه قضا باید بدانند قضات ما و کارمندان قوه قضائیه حجم کار بسیار بسیار زیادی دارند چون تعداد پرونده‌ها زیاد است، ممکن است به هر حال یک فردی انسان است دیگر، ناراحت شود. این پدیده است، ولی ما اینجا یک سامانه‌ای درست کردیم؛ سامانه نظرسنجی، لذا شما هر جلسه دادگاهی را که از جلسه خارج می‌شوید پیامکی که به شما می‌آید در مورد قاضی، مدیر شعبه، تک تک افرادی که به آنها مراجعه داشتید و این در انتخاب قاضی برتر، کارمند برتر و فرد برتر ما یا تذکر به یک سری افرادی که وجود دارند به شدت ما این را پیگیری می‌کنیم و ان‌شاءالله بتوانیم در همین هفته قوه قضائیه بر اساس همین سامانه نظرسنجی‌مان، قاضی نمونه و کارمند نمونه انتخاب کنیم.
