عقد بیع چیست و چه ویژگی هایی دارد ؟
معنای چند واژه تخصصی:
قبل از اینکه وارد بحث شویم، لازم است معنای چند واژه معلوم شود تا مطالب بهتر درک شوند:
- بیع: منظور خرید و فروش است.
- بایع: نام دیگر فروشنده است.
- مبیع: مورد معامله را گویند.(اطلاعات بیشتر در وکیل الزام به تحویل مبیع )
- ثمن: آنچه که در ازای مورد معامله داده میشود که معمولاً پول است.
- عین: شیء خارجی و قابل لمسی که قابل مشاهده است.
- مال کلی: مالی است که فی الحال وجود خارجی ندارد و صرفاً براساس جنس، وصف و مقدار معامله میشود.
- حال: همین حالا و اکنون و بدون هیچ قید زمانی
- موجل: مدتدار و تعیین زمان برای آینده
- مبیع معین یا ثمن معین: منظور مبیع یا ثمنی است که موجود و قابل اشاره است. مثلاً آن اتومبیل یا آن گوشی تلفن همراه
- قوه قاهره: عواملی قهری و جبری هستند که خارج از اراده انسان است مانند سیل، طوفان، زلزله
ماهیت عقد بیـع
عـقد بیـع به بیان ساده عقدی است که در آن مالی به مالکیت خریدار درمیآید و در قبال آن، خریدار مابهازایی باید به فروشنده پرداخت کند که به ملکیت فروشنده وارد میشود.
ویژگی عقد بیع
عـقد مهم بیع دارای ویژگیهایی از قرار ذیل است:
- بیع عقد تملیکی است؛ یعنی به محض انعقاد قرارداد بیع، اصولاً خریدار مالک مبیع خواهد شد.
- بیع عقدی معوض است؛ یعنی اینکه فروشنده و خریدار باید مبیع و ثمن را با یکدیگر مبادله کنند.
انواع بیع
بیع بر 4 قسم است:
- هم مبیع حال باشد و هم ثمن حال باشد؛ یعنی به محض انعقاد عقد بیع، فروشنده مبیع را به خریدار و خریدار ثمن را به فروشنده بپردازد که به آن بیع نقد میگویند. در حقوق ایران اصل بر نقد بودن بیع است مگر اینکه در قرارداد یا عرف برای تسلیم مبیع یا پرداخت ثمن، موعدی تعیین گشته باشد.
- اگر مبیع مؤجل و ثمن حال باشد که بیع سلم یا سلف نامیده میشود. مثلاً قرارداد پیش خرید خودرو که هنوز خودرویی تولید نشده است ولی ثمن معامله بطورکامل پرداخت شده است.
- مبیع حال است و ثمن موجل است. مثلاً توافق شده باشد که خریدار 200میلیون ثمن را 2ماه بعد از انعقاد عقد بیع بپردازد که به آن بیع نسیه میگویند.
- هم مبیع و هم ثمن مؤجل میباشد. مثلاً پیش فروش 100 دستگاه تلفن همراه هوشمند در مقابل 1 میلیارد تومان که توافق شده است که هم فروشنده و هم خریدار 2ماه بعد از انعقاد عـقد بیع، آن را به طرف مقابل تسلیم کنند که به آن بیع کالی به کالی میگویند.
حکم جالب ضمان معاوضی در عقد بیع
اگر مبیع معین قبل از تسلیم در دست فروشنده، در اثر قوه قاهره، نابود شود. یا ثمن معین قبل از تسلیم در دست خریدار، در اثر قوه قاهره، نابود شود عقد بیع منفسخ خواهد شد. بعبارت دیگر اینکه چنانچه مبیع معین قبل از تسلیم به خریدار تلف شده باشد، فروشنده دیگر نمیتواند ثمن را از خریدار بخواهد. و اگر ثمن معین قبل از تسلیم به فروشنده نابود گشته باشد،. خریدار نمیتواند مبیع را از فروشنده مطالبه کند. مثلاً خانهای در قبال مبلغ 2 میلیارد تومان فروخته شود. و خانه قبل از تسلیم در اثر زلزله ازبینبرود. فروشنده دیگر حقی بر آن 2 میلیارد پول نخواهد داشت.
حق حبس در عقد بیع چگونه است؟
حق حبس از قواعد مربوط به عقود معوض است که عـقد بـیع نیز جزء این عقود است. بنابراین بایع میتواند مبیع را به مشتری ندهد تا ثمن را بگیرد. و مشتری نیز میتواند ثمن را نپردازد تا مبیع را از بایع تحویل بگیرد.
اگر قرارداد بیع بواسطه عدم اهلیت طرفین باطل باشد، ثمنی که در اختیار بایع است، چه حکمی دارد؟
کسی که در نتیجه قراردادی باطل، مالی را در اختیار گرفته است. همانند غاصب است و اگر مال در دست او نابود شود، باید مثل یا قیمت آن را به مالک بپردازد.