عوامل موجهه جرم شامل چه مورادی می شود ؟ عوامل موجهه کیفیاتی هستند که در صورت احراز آنها فعلی که در حالت عادی جرم است و مرتکب آن مجازات میشود. دیگر جرم نیست و به فعل عادی تبدیل میشود. به عبارت دیگر فعل حرام تبدیل به فعل مباح میشود و مجازاتی نخواهد بود.
بطورمثال قتل جرم است اما اگر توسط مأمور اجرای احکام، اعدام صورت پذیرد(که نوعی قتل است)، جرم نیست.
حکم قانون
وکیل کیفری : در مواردی این خود قانون است که کارمندان دولت و یا مقامات قضایی را موظف و مکلف به انجام کاری میکند که در شرایط عادی جرم است ولی به دلیل حکم قانون انجام تکلیف قانونی نمیتواند جرم تلقی شود.
بطورمثال طبق ماده 3 قانون طرز جلوگیری از بیماری های واگیردار مصوب 1320، پزشک مکلف است در صورت مشاهده بیماری‌های واگیردار مراتب را به وزارت بهداشت و درمان گزارش دهد. در چنین موقعیتی پزشک هیچ‌گاه به اتهام افشای اسرار مردم تحت تعقیب قرار نمی‌گیرد.
اجازه قانون
در فرض اجازه قانون، قانونگذار ارتکاب رفتاری را که در شرایط عادی جرم است. اجازه انجام آن را با وجود شرایطی داده است که در اینصورت این رفتار جرم نبوده و قابل مجازات نمیباشد. بطور مثال هیچ شهروندی حق ندارد که شخصی را بازداشت و محبوس کند اما مطابق تبصره 1 ماده 45 قانون آیین دادرسی کیفری چنانچه جرمی مانند سرقت بصورت مشهود رخ داد، شهروندان می توانند اقدامات لازم را برای جلوگیری از فرار مرتکب انجام دهند.
ارتکاب عمل برای اجرای قانون اهم
اگر ارتکاب عملی در شرایط عادی جرم باشد در صورتی که برای انجام قانون اهم لازم باشد، آن عمل جرم نیست. بطورمثال قانون مهمی به‌مانند قانون مجازات، تخریب را جرم انگاری کرده است. ولی قانون اهمی وجود دارد که وضع کرده است. در جهت اطفای حریق و نجات دیگری تخریب اشکالی ندارد.
امر قانونی آمر قانونی
در صورتی که ارتکاب رفتاری که در شرایط عادی جرم است. به امر قانونی مقام ذی‌صلاح باشد و امر مذکور خلاف شرع نباشد، عمل انجام‌شده جرم نیست. در شرایط طبیعی هیچ مامور نیروی انتظامی نمیتواند وارد خانه کسی شود. اما اگر دستور مقامات صلاحیت دار را داشته باشد میتواند وارد منزل افراد شود. البته شرط تحقق موجه شدن عمل هتک حیثیت منزل افراد این است که امر قانونی باشد و همچنین مقام دستوردهنده(آمر) نیز صلاحیت قانونی داشته باشد.
دفاع مشروع
هرگاه فردی در مقام دفاع از جان، ناموس و مال در برابر تجاوز شخصی مرتکب رفتاری شود که طبق قانون جرم محسوب میشود، تحت شرایطی مجازات نمیشود. مثلاً شخصی با چاقو به دیگری حمله کرده است و فرد برای دفاع از خود با ضربتی دست طرف مقابل را شکسته است.
ضرورت
ممکن است انسان برای حفظ جان و مال خود یا دیگری ضرورتاً مرتکب عمل مجرمانه‌ای شود که تحت شرایطی مرتکب مستوجب کیفر نمیباشد. دو نفر غریق به علت طوفان و شکسته شدن کشتی به تخته پاره‌ای چسبیده‌اند که نمیتواند وزن هر دو را تحمل کند. و یکی، دیگری را برای نجات خود در آب می‌اندازد. در چنین موقعیتی به علت وجود حالت ضرورت این رفتار قابل مجازات نمیباشد.
رضایت بزه‌دیده در موارد خاص
رضایت مجنی علیه یعنی تمایل قبلی و موافقت او به اینکه جرمی علیه او واقع شود. اصل عدم تأثیر رضایت مجنی‌علیه در ماهیت جرم است ولی رضایت در موارد خاص و استثنائی جزء عوامل موجهه جرم است. بطورمثال اگر کسی رضایت داده باشد که مال او را ببرند، جرم سرقت محقق نیست و تقصیری متوجه مرتکب نمی باشد.
تفاوت بین حکم قانون و اجازه قانون در مبحث عوامل موجهه جرم چیست؟
در فرض حکم قانون شخص مکلف به انجام آن کار است ولی در فرض اجازه قانون شخص مکلف به انجام آن کار نبوده است.
عوامل موجهه جرم علاوه بر مانع شدن مسئولیت کیفری ، مسئولیت مدنی را نیز سلب میکند؟
بله؛ بطور مثال آتشفشانی که برای نجات شخصی، اقدام به تخریب میکند، لازم نیست خسارت بپردازد.
